Ανάκαμψη από εισβλητικά είδη: Tο παράδειγμα της νήσου Hawadax

Οι τροφικές σχέσεις μεταξύ των οργανισμών διαμορφώνουν τη δομή των οικοσυστημάτων και την εικόνα της βιοποικιλότητας σε αυτά. Ένας παράγοντας που απειλεί αυτές τις σχέσεις και κατ’ επέκταση τη λειτουργία των οικοσυστημάτων, είναι η παρουσία εισβλητικών ειδών, ειδών δηλαδή που δεν ανήκουν φυσικά σε αυτά τα οικοσυστήματα και εμπλέκονται στις τροφικές αλυσίδες μεταξύ των οργανισμών. Το φαινόμενο αυτό είναι εντονότερο στα νησιά αφού, η περιορισμένη τους έκταση οδηγεί σε μικρότερο αριθμό ειδών και πιο επιρρεπείς στη διαταραχή τροφικές σχέσεις. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η εισβολή αρουραίων (Κοινός καστανός αρουραίος/Rattus norvegicus) στο νησί Hawadax των Αλεούτιων νήσων στην Αλάσκα. Οι αρουραίοι αποίκησαν το νησί γύρω στο 1780 με το ναυάγιο ενός Ιαπωνικού πλοίου, αλλά και κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, με αποτέλεσμα να είναι γνωστά ως νησιά των αρουραίων (Rat Islands).

Ο αρουραίος είναι από τα πιο χαρακτηριστικά και ζημιογόνα εισβλητικά είδη. Πρόκειται για παμφάγα ζώα, τα οποία επηρεάζουν τροφικές αλληλεπιδράσεις άμεσα αλλά και έμμεσα. Πριν την εισβολή των αρουραίων, κορυφαίοι θηρευτές στο νησί ήταν παράκτια πτηνά, με την παρουσία τους όμως στο νησί, προέκυψε μία τροφική αλυσίδα με τέσσερα επίπεδα, όπου οι αρουραίοι λεηλατούσαν τα παράκτια πτηνά, τρώγοντας τα αυγά και τους νεογνούς, ενώ επίσης τρέφονταν με τη χλωρίδα της περιοχής. Αυτό επηρεάζει αρνητικά την πρωτογενή παραγωγή της περιοχής, δημιουργώντας μία κοινότητα όπου κυριαρχούν ασπόνδυλα ενώ υστερούν οι φωτοσυνθετικοί οργανισμοί.

Τον Σεπτέμβρη και τον Οκτώβρη του 2008 έλαβε χώρα μία προσπάθεια απομάκρυνσης των επιβλαβών αρουραίων από το νησί με χρήση δολωμάτων από δημητριακά τα οποία περιείχαν το ποντικοφάρμακο brodifacorum. Τα δολώματα απελευθερώθηκαν στο νησί εναέρια, κάτι το οποίο αποτέλεσε την πρώτη εναέρια προσπάθεια εξολόθρευσης αρουραίων στην Αλάσκα. Οι Kurle et al., σε έρευνά τους στο περιοδικό Scientific Reports, παρατήρησαν τα αποτελέσματα της απομάκρυνσης των αρουραίων το 2008, πέντε χρόνια μετά, δηλαδή το 2013 και έντεκα χρόνια μετά, το 2019.

Οι ερευνητές έμειναν έκπληκτοι με το επίπεδο στο οποίο η βιοκοινότητα είχε ανακάμψει έντεκα χρόνια μετά την αφαίρεση των «εισβολέων». Οι τροφικές σχέσεις είχαν επιστρέψει στη μορφή μίας αλυσίδας με τρία επίπεδα. Στην κορυφή βρίσκονται τα παράκτια πτηνά, τα οποία τρέφονται με τα ασπόνδυλα που βρίσκονται στο νησί, περιορίζοντας έτσι επαρκώς τους πληθυσμούς τους, και επιτρέποντας έτσι στα φύκη και φυτά, που αποτελούν τροφή των ασπονδύλων, να εξαπλωθούν, και συνεπώς αυξάνοντας την πρωτογενή παραγωγή του νησιού. Η παρατηρηθείσα ανάκαμψη της κοινότητας, εκτός του ότι έγινε σχετικά γρήγορα μετά την απομάκρυνση των τρωκτικών, θυμίζει πρότυπα βιοκοινοτήτων σε νησιά τα οποία δεν έχουν στο παρελθόν δεχτεί εισβολή αρουραίων.

Οι παρατηρήσεις της συγκεκριμένης μελέτης παρουσιάζουν δύο πολύ σημαντικά σημεία που αφορούν όσους ασχολούνται με τη βιολογία διατήρησης. Αφενός φαίνεται η σημαντική αρνητική επιρροή που μπορεί να προκαλέσει η παρουσία ενός εισβλητικού είδους σε ένα περιβάλλον. Τα εισβλητικά είδη επηρεάζουν όχι μόνο τις τροφικές αλληλεπιδράσεις αλλά και άλλους παράγοντες που συμβάλλουν στην ισορροπία ενός οικοσυστήματος, όπως είναι ο ανταγωνισμός, καθώς μπορεί να είναι πιο ικανά από τα τοπικά είδη στο να αξιοποιούν τους διαθέσιμους πόρους. Η διαταραχή των σχέσεων είναι προβληματική για τα οικοσυστήματα, αφού τα ίδια και οι οργανισμοί που τα αποικούν, δεν έχουν το χρόνο να εξελιχθούν και να προσαρμοστούν σε αυτές τις αλλαγές για να υπάρξει ξανά ισορροπία. Το παράδειγμα των αρουραίων στις Αλεούτιες νήσους είναι χαρακτηριστικό αυτής της διαταραχής. Αφετέρου όμως γίνεται σαφής μέσω αυτής της έρευνας η ικανότητα των οικοσυστημάτων να ανακάμπτουν μετά από κάποια διαταραχή. Η ταχύτητα επαναφοράς των συνθηκών στο νησί Hawadax είναι εντυπωσιακή και δείχνει στην επιστημονική κοινότητα ότι τα οικοσυστήματα διαθέτουν ικανούς μηχανισμούς ανάκαμψης, οι οποίοι μπορούν να λάβουν χώρα και να φέρουν εις πέρας την αποκατάσταση των βιοκοινοτήτων με μια απλά διευκόλυνση από τον ανθρώπινο παράγοντα. Το εύρημα αυτό δίνει ελπίδες και για άλλα οικοσυστήματα που έχουν διαταραχθεί από ξενικά είδη.

Παρόμοια προβλήματα με αρουραίους αντιμετωπίζουν και πάρα πολλά νησιά και νησίδες και στην Ελλάδα. Προσπάθειες εξόντωσης των αρουραίων σε νησίδες έχουν γίνει στο πλαίσιο προγραμμάτων για την προστασία του μαυροπετρίτη. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται τρεις νησίδες του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Βορείων Σποράδων (Κασίδης, Λαχανού και Πολεμικά), οι Διονυσάδες (Κρήτη), οι νησίδες Μάκαρες (Κυκλάδες) και αλλού. Σε αυτές τις νησίδες η θήρευση των αυγών του μαυροπετρίτη από του αρουραίους ήταν μια από τις σημαντικότερες απειλές για το είδος.